Eind vijftiende eeuw had de moderne oorlogstechniek een einde gemaakt aan de militaire suprematie van de ridders. Keizer Maximiliaan I (1459-1519) wilde toch graag de Duitse toernooitraditie levend houden. Hij blies deze nieuw leven in en gaf er nieuwe inhoud aan. Maximiliaan stond wegens zijn liefde voor toernooien ook wel bekend als 'de laatste ridder' van Europa. Onder hem kregen de speciale harnassen voor de twee belangrijkste vormen van steekspelen, het Stechzeug en het Rennzeug, hun meest volmaakte vorm. Het toernooiharnas van Nicolaas is typisch zo’n harnas dat werd gebruikt bij spectaculaire toernooien ten tijde van Maximiliaan. Het is een absoluut topstuk uit de Hermitage!

Afbeelding (hierboven): Albrecht Dürer, Portret van keizer Maximiliaan, 1519

Maximiliaan was een van de machtigste leiders in het Europa van de vijftiende eeuw, hij heerste over gebieden van de huidige Nederlanden tot aan Kroatië. In 1477 trouwde hij met Maria van Bourgondië, de enige dochter van Karel de Stoute, hertog van Bourgondië. Haar bruidsschat omvatte onder meer de Lage Landen. Door zijn zoon Filips de Schone uit te huwelijken aan de dochter van Ferdinand en Isabella van Spanje, legde Maximiliaan het fundament voor het Habsburgse Keizerrijk. Om zijn medeburgers en onderdanen te overtuigen van zijn legitimiteit als heerser in zijn gigantische rijk, moest deze man een show opvoeren van zelfpromotie. Dat deed hij onder andere met groots opgezette toernooien. Bij tal van belangrijke gebeurtenissen uit zijn regeerperiode werden luisterrijke toernooien georganiseerd, uitbundige evenementen die dagen konden duren, compleet met feesten en amusement. Deze toernooien vol pracht en praal zag Maximiliaan als een belangrijk politiek middel om de adel aan zich te binden, een groep die veel waarde hechtte aan deze oude traditie, en zo zijn positie als heerser veilig te stellen. Ondanks dat het oorspronkelijke militaire aspect van Maximiliaans toernooien naar de achtergrond was verdwenen - vóór zijn tijd waren toernooien ook een soort militaire trainingskampen voor ridders - waren deze niet ongevaarlijk. Volgens de overlevering raakte Maximiliaan in 1481 zelfs ernstig gewond bij een toernooi in Arnhem, toen georganiseerd omdat hij hertog van Gelre was geworden, en stierf zijn tegenstander als gevolg van een val van zijn paard. Dat Maximiliaan groot liefhebber was van harnassen moge duidelijk zijn. Maar ze konden voor hem zelfs dienen als een instrument van diplomatie. Hij gaf andere Europese machthebbers, zoals de Engelse koning Hendrik VIII, soms een harnas cadeau.

Afbeelding (hierboven): Charles Regnier, naar tekening van Jakob Heinrich von Hefner-Alteneck naar origineel van Hans Burgkmair de Jongere. Vijf bladen uit de Turnierbuch-serie, Frankfurt am Main 1853. Museum van het Dagelijks Leven, Sjeremetev-paleis, St.-Petersburg

De harnassen van de ridders konden naar vijftiende-eeuwse maatstaven behoorlijk hightech zijn. Een van de meest spectaculaire vormen van het Maximiliaantoernooi was ongetwijfeld een vorm van steekspel waarbij een veermechanisme het toernooischild in de lucht wierp wanneer de tegenstander de juiste plek had geraakt. In de lucht spatte het schild als vuurwerk in afzonderlijke delen uit elkaar. Bij de toernooien van Maximiliaan draaide het duidelijk om spektakel. Je moest tijdens zo’n toernooi als deelnemer dan ook opvallen en het publiek moest je herkennen! Dat kon met een indrukwekkende wapenrusting maar ook met de 'versiering' op je helm. Al vanaf de dertiende eeuw werden helmen versierd met symboliek, maar in de tijd van Maximiliaan kon het niet uitbundig genoeg zijn. Prachtige voorbeelden staan in de rijk geïllustreerde Duitse toernooiboeken uit die tijd. Enorme pluimen, vogels in kooien, mythische wezens zoals draken, allerlei soorten dierenkoppen en zelfs een worstspies konden op de helmen van de toernooiridder prijken. Het had weinig meer te maken met de heraldiek, hoewel die ook nog wel aanwezig was. Je kon er bijvoorbeeld ook voor kiezen om je familiewapen op je helm te dragen.

Maar het grootste en beste canvas voor een ridder in het toernooi van Maximiliaan was in feite zijn paard. Ook hiervan zijn prachtige voorbeelden terug te vinden in de overgeleverde Duitse toernooiboeken. Liefdessymboliek komt veel terug op de rijk versierde paardendekens (caparisons). Behalve harten bevatten die sloten, ankers, gevouwen handen, kronen, uilen en andere dieren, en menselijke figuren. De liefdessymbolen passen goed bij het ethos van het toernooi en de riddercode. Ze weerspiegelen de eeuwenoude idee van de nobele ridder die een steekspel houdt voor de liefde van een dame, die toekeek.